Τι σημαίνει Ψυχιατρική επιστήμη;

O όρος “Ψυχιατρική” προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη ψυχή, η οποία θα μπορούσε να σημαίνει είτε την πεταλούδα είτε την ψυχή. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η ψυχή έμπαινε από το στόμα τη στιγμή της γέννησής μας και έβγαινε από αυτό τη στιγμή του θανάτου μας, πετώντας ελεύθερη όπως ακριβώς μια πεταλούδα. Το ελληνικό γράμμα «ψ», από το οποίο έχει την καταγωγή της η Ψυχιατρική, έχει συμφωνηθεί να χρησιμοποιείται ως παγκόσμιο σύμβολο της ψυχιατρικής και της θεραπείας της ανθρώπινης ψυχής. Oι ασθενείς λοιπόν μπορούν, όπως μία πεταλούδα, να βγαίνουν από ένα θεραπευτικό κουκούλι ακέραιοι και όμορφοι και να πετούν ελεύθεροι.

Τι είναι η Ψυχιατρική;
Η Ψυχιατρική αποτελεί την ιατρική ειδικότητα που μελετά και θεραπεύει μια σειρά από διαταραχές που επηρεάζουν το μυαλό μας – ασχολείται δηλαδή και αντιμετωπίζει ψυχικές ασθένειες. Το μυαλό μας αποδεικνύει την ανθρώπινη φύση μας, καθώς και την αίσθηση του εαυτού μας. Η ειδικότητα της ψυχιατρικής ενδιαφέρεται για παθήσεις που επηρεάζουν τον πυρήνα της ύπαρξής μας.

Αυτό που συνδέει μεταξύ τους τις ψυχικές ασθένειες είναι ότι όλες τους εκφράζονται με συμπτώματα και σημεία τα οποία αντιπροσωπεύουν τις δραστηριότητες του μυαλού μας. Με άλλα λόγια, τη μνήμη μας, τη διάθεση και τα συναισθήματά μας, τους φόβους και το άγχος μας, την αισθητηριακή αντίληψη του κόσμου γύρω μας και εντός μας, την προσοχή και τη συγκέντρωσή μας, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη συμπεριφορά μας, την ηδονή, τις διατροφικές μας ανάγκες, τη βούληση, τις εκτελεστικές λειτουργίες και αποφάσεις μας, την αναπαραστατική μας ικανότητα για τα πράγματα, τη γλώσσα, τη δημιουργικότητα και τη φαντασία μας, την επίγνωση, την ικανότητα για ενδοσκόπηση, καθώς και ένα πλήθος άλλων ψυχικών δραστηριοτήτων. Η ψυχιατρική επιστήμη εξερευνά τους μηχανισμούς αυτών των δραστηριοτήτων της ανθρώπινης ψυχής και τον τρόπο που η αποδιοργάνωσή τους οδηγεί στην εκδήλωση ψυχικών νόσων στο άτομο.

Όταν η αποδιοργάνωση εμφανίζεται με συγκεκριμένες συμπεριφορές και συμπτώματα, προκύπτουν ψυχιατρικές διαταραχές, όπως είναι η άνοια, η σχιζοφρένεια, η μανιοκατάθλιψη και η κυκλοθυμία, άλλες συναισθηματικές καθώς και αγχώδεις διαταραχές (π.χ., κατάθλιψη, κρίσεις πανικού) ή ψυχικές παθήσεις όπως η εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ψυχοτρόπες ουσίες (ναρκωτικά).

Η Ψυχιατρική θεωρείται ως μια από τις πιο παλιές ιατρικές ειδικότητες, αλλά ταυτόχρονα και η πιο συναρπαστική ιατρική ειδικότητα. Ως Ψυχίατροι είμαστε τυχεροί που έχουμε επιλέξει να διερευνήσουμε μία τέτοια περιοχή ενδιαφερόντων, όπως ο ανθρώπινος νους, και να υποστηρίξουμε με όποιο μέσο διαθέτουμε τους συνανθρώπους μας που ψυχικά δυσκολεύονται, προκειμένου να σταθούν στα πόδια τους και να ζήσουν τη ζωή τους.

Οι πρόσφατες πρόοδοι στις νευροεπιστήμες οδήγησαν στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για τη διάγνωση και θεραπεία πολλών ψυχικών ασθενειών. Για παράδειγμα, τα σύγχρονα ταξινομικά και διαγνωστικά συστήματα των ψυχικών παθήσεων DSM και ICD, οι απεικονιστικές μέθοδοι του εγκεφάλου καθώς και η ανάπτυξη νέων φαρμάκων βοηθούν σημαντικά σε αυτή την κατεύθυνση.

Η Ψυχιατρική εκτός από τις παθήσεις της ψυχής, ασχολείται επίσης και με τις εγκεφαλικές παθήσεις.
Αυτό που αποκαλούμε «ψυχή» είναι η έκφραση της δραστηριότητας του εγκεφάλου μας. Η «ψυχή» είναι η αφηρημένη έννοια που αναφέρεται σε ψυχικές λειτουργίες όπως η μνήμη ή η διάθεση, ενώ ο «εγκέφαλος» είναι νευρώνες, μόρια, κύτταρα και κυκλώματα όπου παράγονται οι συγκεκριμένες λειτουργίες.

Εφόσον η ψυχή είναι το όργανο έκφρασης της εγκεφαλικής δραστηριότητας, ευελπιστούμε ότι κάποια μέρα θα πετύχουμε την πλήρη κατανόηση όλων των ψυχικών παθήσεων ως νόσων ψυχής και εγκεφάλου. Επιπλέον, η Ψυχιατρική θα παραμένει η υπεύθυνη ιατρική ειδικότητα για τη μελέτη και θεραπεία των ψυχικών νόσων, μέχρις ότου οι ίδιες οι νόσοι παύσουν να υφίστανται.

Τι ακριβώς κάνει ο Ψυχίατρος;
Καταρχάς, είναι ο γιατρός και για τα δύο – νου και εγκέφαλο. Αφενός διαμορφώνει την ψυχή με τις ψυχοθεραπείες που απευθύνονται σε ψυχικούς μηχανισμούς όπως η μνήμη και η συνείδηση του ανθρώπου, αλλά αυτή η διαμόρφωση λειτουργεί σε νευρωνικό επίπεδο επιφέροντας με τη σειρά της αλλαγές στον εγκέφαλο. Αφετέρου, όταν ο ψυχίατρος συνταγογραφεί φάρμακα τροποποιεί τις ψυχικές λειτουργίες που έχουν απορρυθμιστεί και εκδηλώνονται με κάποια ψυχιατρική ασθένεια.

Ενώ όμως τα φάρμακα δρουν απευθείας στους νευρώνες του εγκεφάλου, βλέπουμε τα αποτελέσματα της δράσης τους σε ψυχικό επίπεδο. Διαπιστώνουμε για παράδειγμα τη θεραπεία της κατάθλιψης, την ύφεση των κρίσεων πανικού και του άγχους γενικότερα, την αντιμετώπιση του αλκοολισμού, της ψυχογενούς βουλιμίας και παχυσαρκίας ή τη μείωση των ψευδαισθήσεων και των έμμονων σκέψεων του ασθενούς.

Πώς μπορεί ένας Ψυχίατρος να διαπιστώσει τι ακριβώς συμβαίνει με τους ασθενείς του;
Επειδή είναι γιατρός, ο Ψυχίατρος μπορεί να συστήσει ή να εκτελέσει ο ίδιος μια ευρεία γκάμα από ιατρικές – εργαστηριακές εξετάσεις και ψυχολογικές δοκιμασίες (τις τελευταίες με τη συνεργασία ενός έμπειρου νευροψυχολόγου) προκειμένου να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα τόσο για τη σωματική όσο και την ψυχική κατάσταση του/της ασθενούς. Κάποιες φορές, οργανικά – σωματικά αίτια (π.χ. θυρεοειδοπάθειες, νευρολογικές και παθολογικές παθήσεις κ.α.) εκδηλώνονται για πρώτη φορά με την εικόνα άγχους, κατάθλιψης ή άλλων σοβαρότερων ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Οφείλει λοιπόν ο Ψυχίατρος να αποκλείσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, μέσα από μια σειρά βιοχημικών εξετάσεων και νευροαπεικόνισης του εγκεφάλου, πριν αποφανθεί με σιγουριά ότι ο άνθρωπος που υποφέρει και βρίσκεται απέναντί του ζητώντας βοήθεια, πάσχει από μια ψυχική ασθένεια. Επίσης ο Ψυχίατρος πρέπει, από σοβαρότητα και σεβασμό προς τον ασθενή του, πριν να συστήσει μια φαρμακευτική αγωγή για να τον ανακουφίσει από τα συμπτώματα που τον ταλαιπωρούν, να επιμείνει να έχει έναν αδρομερή βιοχημικό έλεγχο καθώς και μια καρδιολογική εκτίμηση. Αυτό το κάνει, τόσο για να ξέρει σε ποιον οργανισμό απευθύνεται καθότι υπάρχουν αντενδείξεις στη χορήγηση κάποιων φαρμάκων, όσο και για να προλάβει τυχόν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες από τα φάρμακα που προτείνει.

Η εκπαίδευση και η πολύχρονη κλινική εμπειρία εφοδιάζουν τον Ψυχίατρο με τη δυνατότητα να κατανοεί την περίπλοκη σχέση ανάμεσα στις συναισθηματικές δυσκολίες και στις άλλες σωματικές παθήσεις του ατόμου, να εκτιμά το σύνολο των ιατρικών και ψυχολογικών δεδομένων, να θέτει μια διάγνωση και να αναπτύσσει ένα θεραπευτικό πλάνο προς όφελος πάντοτε του ασθενούς. Πρωταρχικής σημασίας για κάτι τέτοιο είναι η δημιουργία και το χτίσιμο μιας θεραπευτικής σχέσης ανάμεσα στο θεραπευτικό δίδυμο γιατρού – ασθενούς, στη βάση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και του αμοιβαίου σεβασμού του ενός προς τον άλλο.

Δρ Αντωνάτος Σπύρος

Ψυχίατρος –Ψυχοθεραπευτής